We are an independent law firm that conflates expertise and experience in all legal fields. we provide services for the legal needs of everyone from private persons to mid-tier and large-scale companies and from public institutions to international and global holdings.

Contact With Us

Esentepe Mh. Kasap Sk. No: 12 Kat: 4-5 Sisli, ISTANBUL

Monday-Friday (09:00 - 18:00)

Follow Us

For detailed information about all fields we work in

Covid-19 (Koronavirüs) Salgınının sözleşmeler Açısından Mücbir Sebep Niteliğinin Değerlendirilmesi

Covid-19

Dünya Sağlık Örgütü tarafından “pandemi” olarak ilan edilen yeni tip koronavirüs (Covid 19), toplumsal hayatı büyük ölçüde etkilemeye devam etmekte, özellikle sözleşmelerden kaynaklanan hukuki ilişkilerin akıbeti hakkında birçok soruyu beraberinde getirmektedir. Korona virüs salgınının mücbir sebep olarak değerlendirilip değerlendirilemeyeceğini ve özel hukuk sözleşmeleri bakımından sonuçlarını tartışmayı amaçlayan bilgi notunu aşağıda sizlere sunmaktayız.

Covid-19 salgını hususunda mücbir sebep etkisinin, ifanın imkansızlaşmasında borçlunun kusuru bulunup bulunmaması açısından incelenmesi gerekmektedir. Bu sebeple korona virüs kapsamında alınan tedbirler tek başına mücbir sebep teşkil etmeyecek olup, her durumun ve somut olayın özelliklerine göre farklı değerlendirme yapılması gerekmektedir.

Mücbir sebep kavramı doktrinde; sorumlu veya borçlunun faaliyet ve işletmesi dışında meydana gelen genel bir davranış normunun veya borcun ihlaline mutlak ve kaçınılmaz bir şekilde yol açan, öngörülmesi ve karşı konulması mümkün olmayan olağanüstü bir olay olarak tanımlanmaktadır. Yargıtay kararlarına göre de mücbir sebep, borcun ifasına engel olan ve herhangi bir kimse tarafından alınacak tedbirlere rağmen önüne geçilmesine imkan olmayan, beklenmedik, harici ve borçlunun iradesi dışında meydana gelen bir olaydır. Bu bakımdan salgın hastalıkların ilk bakışta mücbir sebep sayılacağı söylenebilir. Fakat mücbir sebep olarak değerlendirilmesi için salgın hastalığın sözleşme taraflarınca önceden öngörülmesinin mümkün olmaması, salgın hastalığa tarafların karşı koymasının mümkün olmaması ve sözleşmede taraflarca üstlenilen borçların ifasının  salgın hastalık nedeni ile gerçekleştirilmesinin imkansızlığının tartışılması gerekmektedir. Zira Covid-19’un sözleşmenin tarafların mücbir sebebe dayanma hakkı vermesi, ancak bu salgının ifayı imkansız hale getirmesi ile mümkündür.

6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu madde 136 uyarınca, borcun ifası borçlunun sorumlu tutulamayacağı sebeplerle imkansızlaşırsa borç sona erer. Borcun ifasının imkansız olması, hiç kimse tarafından hiçbir şekilde objektif olarak ifanın mümkün olmaması demektir. Bu sebeple eğer edimin ifası yalnız borçlu için imkansız hale gelmişse, aynı durumdaki başka kişiler için ifa mümkünse burada sübjektif imkansızlıktan bahsetmek gerekecektir. Sübjektif imkansızlık ise ancak ifanın güçleşmesi kavramına konu olacaktır. İfayı imkansızlaştıran olay bir doğa olayı, salgın hastalık veya grev, savaş gibi kitle hareketleri veya hukuki sebepler olabilir. Mücbir sebep temel olarak ifayı imkansızlaştıran bir olgudur. Burada da sonraki kusursuz imkansızlık kavramını incelemek gerekecektir.

Borçlunun borcunu yerine getirmesinin mümkün olmaması olgusu sonradan ortaya çıkar ise sonraki imkansızlık söz konusudur. Öngörülememe hususunun önemi burada ortaya çıkmaktadır; zira korona virüs salgını tüm dünyada etkisini gösterdiği esnada akdedilen sözleşmelerde mücbir sebebe başvurularak edimden kaçınmanın kötü niyetli ve dürüstlük kurallarına aykırı olacağı açıktır. Bu kapsamda örneğin, aylar öncesinden bir havayolu firmasından uçak bileti alan tüketicinin gideceği ülkeye korona virüse karşı alınan tedbirler kapsamında uçuşlar yasaklanmışsa, havayolu şirketi ilgili uçuşu gerçekleştiremeyecek ve ifa imkansız hale gelecektir. Bu durumda hem havayolu şirketinin uçuşu gerçekleştirme borcu hem de tüketicinin uçak bileti bedelini ödeme borcu mücbir sebep hükümleri uyarınca sona erecektir. Dolayısıyla Covid-19 salgınından etkilenmeyen tarafların sözleşmelerini mücbir sebebe dayanarak feshetmeleri veya sözleşmeden dönmeleri mümkün değildir.

Ayrıca belirtmek gerekir ki yalnız doğa olayları değil, tarafların sözleşmede kararlaştırdıkları ve mücbir sebep saydıkları hallerde de imkansızlığın değerlendirilmesi mümkündür. Bununla birlikte, taraflar sözleşmelerinde salgın hastalıkları mücbir sebep olarak belirtmeseler dahi sözleşmeden doğan borçların ifası etkileniyorsa veya tamamen imkansız hale geliyorsa, salgın hastalıklar yine mücbir sebep sayılacaktır.

Mücbir sebep halinde dahi edimin ifası halen mümkün olabilir. Bu husus özellikle kesin ve geçici imkansızlık ayrımını gündeme getirecektir. Korona virüs salgını sebebiyle geçici olarak yerine getirilemeyen bir edim varsa bu tür geçici engellerin doktrinde bir imkansızlık teşkil etmediği kabul edilmektedir. Bu durumda salgın bittikten ve hayat normale döndükten sonra ifa yükümlülüğün devam edeceğinin kabulü gerekir.

Eğer bölünebilir bir edim söz konusuysa, ifası mümkün olan kısımların mücbir sebep halinde de ifa edilmesi gerekir. Ancak ifa edilebilir kısımlarda alacaklının bir yararı yoksa tam ifa imkansızlığı hükümlerinin uygulanacaktır.

Pandemi dönemi kapsamında mücbir sebebin sözleşmelere etkisinin sonuçlarına değinmek gerekirse; en başta da belirttiğimiz üzere mücbir sebep, TBK 136 hükmü uyarınca sözleşmeden doğan borcun ifa edilmesini imkansızlaştırıyorsa, borçlu taraf borcundan kurtulacaktır. Sonraki kusursuz imkansızlık olarak karşımıza çıkan korona virüs etkisi; borcun sadece aslını değil, TBK madde 131 uyarınca fer’ ilerini de sona erdirecektir. Dolayısıyla mücbir sebep halinde faiz, ceza şartı, rehin, kefalet gibi bağlı haklar da son bulacaktır. Bu bağlamda sürekli edimli ve ani edimli borca ilişkin sözleşmeler ayrımı; sözleşmenin feshi veya sözleşmeden dönmeye sebebiyet vermesi nedeniyle ayrıca incelenmelidir.

Söz konusu sözleşme iki tarafa karşılıklı borç yükleyen bir sözleşme ise; TBK madde136/2. maddesi gereğince iade yükümlülüğü söz konusu olacaktır. Borcu ifadan kurtulan borçlu, alacaklı tarafından kendisine sağlanan edimlerini sebepsiz zenginleşme hükümlerine göre iade ile yükümlü olacaktır. Ayrıca alacaklının henüz ifa etmediği edimler varsa, borçlu bunları talep etme hakkını da kaybedecektir. Ancak aynı fıkranın devamında kanundan veya sözleşmeden doğan istisnai hallerin bu hükmün dışında kaldığı belirtilmiştir.

Mücbir sebep dolayısıyla borçlu bakımından ifası imkansızlaşan bir edimin varlığı halinde bir diğer önemli husus, ifa edilemezlikten dolayı oluşan zararın bildirimi yükümlülüğüdür. TBK 136/3 uyarınca borçlu ifanın imkansızlaştığını alacaklıya gecikmeksizin bildirmez ve zararın artmaması için gerekli önlemleri almazsa, bundan doğan zararları gidermekle yükümlüdür. Bu halde ifa imkansızlığı halinde borçlunun borcundan kurtulsa dahi bildirim ve önlem alma yükümlülüğünü yerine getirmezse meydana gelen zarardan sorumlu olacaktır.

Mücbir sebebe ilişkin açıklamalarımız ışığında; edimin ifasının imkansızlaşmasa da önemli ölçüde güçleşmesi halinde ise TBK madde 138 uygulama alanı bulacaktır. Buna göre kanunda belirtilen koşullara uygun olarak borcunu ifa etmekte güç duruma düşen borçlu, mahkemeye başvurarak sözleşmesini yeni koşullara uyarlanmasını talep edebilecektir. Bu durumda Covid-19’un sosyal ve ekonomik hayata etkileri sebebiyle gelirini kaybeden kiracı, kiraya verenle uzlaşıya varamazsa, kira sözleşmesinin yeni şartlara uyarlanmasını isteyebilecektir. Ayrıca, borçlunun uyarlama talebine binaen mahkeme tarafından sözleşmenin feshine de karar verilebilecektir.

Sonuç olarak; mücbir sebepler ifayı imkansızlaştıran olgulardır. Covid-19 salgının mücbir sebep kapsamına alınarak borçluyu borcundan kurtarması için salgına ilişkin gelişmelerin borçlunun borcunu ifa etmesini imkansız hale getirmesi gerekmektedir, aksi takdirde borçlunun sözleşmeden doğan yükümlülükleri devam edecektir.


Av. Gizem SAĞLAM   

Share on facebook
Facebook
Share on twitter
Twitter
Share on linkedin
LinkedIn

Yayımlar

Avukata Sor

    I read, agree and accept the notice on personal data protection, declaration of explicit consent, privacy and cookie policy.

    Covid-19

    Litigation & Dispute Resolution

    We mediate on legal disputes and represent our clients before…

    Real Estate

    We offer legal services aimed at the problems experienced by…

    Mergers & Acquisitions

    We provide legal consulting devoted to merger and acquisition processes…

    Intellectual Property

    We offer legal services in all intellectual property fields such…

    Employment & Labor

    We proffer legal consultancy services intended for struggling with matters…

    Debt Collection & Restructuring

    We advocate the interests of our clients who are parties…

    Insurance Law

    We provide legal consultancy services aimed at affairs between our…

    Business Law & Corporate Maintenance

    We offer consultancy services pertaining to corporate law to our…

    Protection Of Personal Data

    We provide legal services to our clients in line with…

    Transportation & Logistics

    We provide legal consultancy and litigation services in the areas…

    Consumer Protection

    We offer legal consultancy on the aggrievements of consumers such…

    Family And Inheritance Law

    We provide legal services regarding matters such as divorcement, alimony,…